Aziatische hoornaar

Hoe ziet de Aziatische hoornaar eruit? 

Er zijn twee types hoornaars actief in Vlaanderen: de Europese en de Aziatische hoornaar. De Europese hoornaar komt van nature voor in Europa, terwijl de Aziatische hoornaar enkele jaren geleden Vlaanderen is binnengedrongen als een invasieve exoot. Intussen is de Aziatische hoornaar ook in Vlaanderen zodanig ingeburgerd dat deze als een gevestigde soort wordt beschouwd. De Europese en Aziatische hoornaar zien er op het eerste zicht erg gelijkaardig uit, maar toch zijn er enkele belangrijke fysiologische verschillen waar te nemen (zie bijgevoegde foto). Ten eerste is de Europese hoornaar groter ten opzichte van de Aziatische hoornaar (resp. 30-35mm vs. 20-25mm).

Ook hun kleuren verschillen. De Aziatische hoornaar is overwegend zwart, met een zwarte kop en borststuk. De poten zijn geel en zwart en het achterlijf is zwart met een beperkte gele streep. De Europese hoornaar heeft de kleuren van de Belgische vlag. De kop en poten zijn eerder roodbruin en zijn achterlijf is overwegend geel. De Europese hoornaar jaagt zowel overdag en 's nachts. De Aziatische is enkel overdag actief. Zie je bij schemer, 's avonds laat of 's nachts een hoornaar vliegen, dan is dit sowieso een Europese hoornaar.

Wanneer zijn hoornaars actief? 

De volledige cyclus die een nest van de Aziatische hoornaar jaarlijks doormaakt kan u op de afbeelding onderaan op deze pagina vinden. 

Winterslaap

De Aziatische hoornaar overwintert van december tot en met februari. Vanaf een gemiddelde temperatuur van zo'n 13°C komt de hoornaar uit z'n winterslaap en beginnen de koninginnen uit te vliegen. Meestal is dat ergens in maart. 

Embryonaal nest

Eens de koninginnen zijn uitgevlogen beginnen ze met het bouwen van een klein embryonaal nestje waar ze hun eitjes in leggen. Dit nestje is nog relatief klein en heeft ongeveer de grootte van een tennisbal. Dit nest zal je vinden in maart of april in struikgewassen, tuinhuizen, nabij of in vogelhuisjes, spouwmuren... nog relatief laag bij de grond. 

Primair nest

Vanaf de maand mei is het nest omgevormd naar een primair nest. Daarin komen de eitjes van de werksters uit die vanaf dan ook zullen uitvliegen. Deze werksters zullen de larven in de nest voeden en bouwen het nest stilaan verder uit tot het de grootte heeft van een volleybal of voetbal. 

Secundair nest

Tijdens de zomermaanden, vanaf ongeveer juli zal het nest een volwassen fase bereiken (secundair nest). Op dat moment kan het nest tot 1 meter groot worden van omvang. Dit nest heeft een peervorm en bevindt zich dan niet meer laag bij de grond, maar wel in boomtoppen of op hoge constructies zoals palen, masten of torens. Zo'n nest kan tot 2000 werksters bevatten. Het secundaire nest is actief tussen juli en de start van de winterperiode. In de volwassen fase worden de koninginnen bevrucht, deze zullen dan rond oktober terug uitvliegen. Ongeveer 10% van deze koninginnen zal dan vervolgens overwinteren tijdens de wintermaanden (december-februari). Na de winter begint bovenstaande cyclus opnieuw met de koninginnen die uit hun winterslaap komen. 

Waarom moeten Aziatische hoornaars bestreden worden? 

De Aziatische hoornaar is een opportunist. Dat betekent dat hij opeet wat z'n pad kruist als dit in z'n dieet past. Het dieet van de Aziatische hoornaar bestaat uit zowel suikers, proteïnen als water. Deze suikers halen ze uit nectar, honing, fruit en andere zoetigheden. De proteïnen zijn vooral noodzakelijk voor het voeden van de larven. Deze haalt men uit andere insecten, vlees en vis of van kadavers. Bij de insecten zijn het vooral bijen die geviseerd worden. Van alle insecten op het menu van de hoornaar zullen ongeveer 50% bijen zijn. Per jaar eet een hoornaar maar liefst ruim 11 kg bijen! 

De Aziatische hoornaar vormt een grote bedreiging voor de biodiversiteit, de honingbij in het bijzonder alsook de landbouw. Ze eten andere insecten op die vaak een belangrijke rol spelen in het bestuivingsproces. Jagende hoornaars kunnen een hele bijenkast stilleggen en hebben zo een enorme impact voor onze imkers en hun honingproductie. Tot slot zijn de Aziatische hoornaars nefast voor onze landbouw door onder andere vraat aan vruchten. Vooral druiven worden daarbij geviseerd, maar ook gevallen of rotte appelen, peren of andere fruitsoorten worden afgegeten door de Aziatische hoornaar.

Zijn Aziatische hoornaars gevaarlijk?

De Aziatische hoornaar is in se niet gevaarlijker dan een gewone wesp. Door z'n omvang en de grotere angel kan een steek van een hoornaar mogelijk wel pijnlijker zijn, maar deze zijn niet giftiger dan bij een gewone wespensteek. Let wel: iemand die allergisch is voor wespen kan ook allergisch zijn voor de Aziatische hoornaar en in zo'n geval is vaak wel een medische interventie nodig en zijn er risico's verbonden aan een steek van een Aziatische hoornaar. 

Primaire nesten in hagen vormen het grootste risico. Wanneer een nest bedreigd wordt bij snoeiwerken kunnen de hoornaars agressiever worden. Ook bij winderige condities zijn hoornaars agressiever. Zo kan het soms voorvallen dat een nest uit een boom waait en zo op de grond terecht komt. In zo'n geval is het van belang om snel te handelen en de nest te laten verdelgen. 

Voor de verdeling van Aziatische hoornaars zijn specifieke pakken ontworpen. De traditionele wespenpakken zijn niet dik genoeg. Door hun grote angel kunnen Aziatische hoornaars makkelijk doorheen zo'n wespenpak prikken. Daardoor worden nog dikkere pakken ontwikkeld die o.a. door gespecialiseerde firma's of de brandweer worden gebruikt.

Hoe kunnen we de Aziatische hoornaar bestrijden?

In eerste instantie is het van belang om in te zetten op preventie. Pas daarna gaan we over tot bestrijding.

Voorjaarswerking

Nadat de koninginnen uit hun winterslaap komen in maart vliegen deze uit om een embryonaal nest uit te bouwen. Daarbij vliegt er telkens slechts 1 koningin van en naar haar nest. Dit is dé fase om preventief de Aziatische hoornaar te bestrijden. Door de koningin te lokken, vangen en deze te doden wordt vermeden dat in een latere fase in het voorjaar en de zomer een volwaardig (secundair) nest met Aziatische hoornaars wordt uitgebouwd! Eenmaal de koningin gevangen en gedood is, zijn we veilig voor de rest van het jaar. 

Wanneer je in het voorjaar, tijdens de maanden maart en april een Aziatische hoornaar ziet vliegen is dat wellicht dus de koningin, en komt het erop aan deze tijdig te vangen. Dit kan je doen door een lokval te plaatsen in de nabijheid van het nest van de koningin (zie foto onderaan deze pagina). Zo'n val kan je makkelijk online bestellen of zelf in elkaar knutselen. In de lokval giet je een lokmiddel. Een veelvoorkomend lokmiddel is 'Trappit'. Je kan dit lokmiddel ook zelf maken met een mengsel van 1/3 witte wijn, 1/3 bier en 1/3 suiker(stroop). Hoornaars en wespen lusten de alcohol, maar bijen niet. Op die manier vermijden we dat bijen in de lokval terechtkomen. Ook in een zelfgemaakte val zullen wespen of mogelijk andere insecten terechtkomen. Om dat te vermijden zijn er specifieke lokvallen ontworpen. Deze zijn te bestellen via verscheidene imkersverenigingen. Doordat de opening van de lokval selectief gekozen is, kunnen enkel Aziatische hoornaars de val betreden en geen Europese hoornaar. Door kleinere openingen te voorzien in een rooster raken andere insecten er weer uit, en blijft enkel de Aziatische hoornaar gevangen zitten. 

Het is best om de lokval regelmatig te controleren. Zit er een koningin in? Plaats de lokval dan een dag in de diepvries, zodat deze kan sterven. Als er andere insecten inzitten, kan je de lokval best eerst een tweetal minuten invriezen. Dan zijn de insecten verdoofd en kan je deze er nadien weer uithalen en terug buiten leggen. De Aziatische hoornaar kan je dan daarna terug in de vriezer steken voor een dag. Na het verwijderen van de dode koningin kan je de val terug uitzetten, mogelijk mits toevoeging van nieuwe lokstof. 

Heb je het nest van de hoornaar gevonden? Neem dit dan weg en vernietig dit. Het embryonaal nest kan je nog makkelijk zelf verwijderen. Je kan dit ook door een imker laten doen. 

Een natuurlijke vijand van de Aziatische hoornaar is de Europese hoornaar. Deze laatste is een erg nuttig insect. Doordat deze vaak verward wordt met de Aziatische hoornaar, mede door z'n omvang, wordt deze vaak onterecht gedood. Een Europese hoornaar is niet blijft meestal uit de buurt van de mens. Enkel wanneer ze zich in het nauw gedreven voelen, kunnen ze agressief worden. 

Zomer- en najaarswerking

Tijdens het late voorjaar, de zomer en het najaar, in de fase waarbij er ook werksters actief zijn en het aantal hoornaars in het nest sterk is toegenomen, is het niet meer aan te raden om met een lokvloeistof te werken. Op dat moment gaan de hoornaars eveneens op zoek naar proteïnen. In plaats van een val te voorzien met zoete lokvloeistof kan er ook geopteerd worden om een lokval te voorzien van een stukje vlees of vis. Ook daar zullen de Aziatische hoornaars op af komen. Heb je een bijenkast in je tuin? Plaats deze dan in de nabijheid of zelfs op de bijenkast. 

Een secundair nest kan je zelf niet verwijderen. Wanneer je zo'n nest ziet in je tuin, dan contacteer je best een gespecialiseerde firma. Zie je een nest op een openbare plek? Neem dan contact op met team milieu of openbaar domein van de gemeente.